نظریه های یادگیری- شرطی‌سازی عامل- بخش دوم

 از آنجا که پژوهش اصلی درباره‌ی شرطی‌سازی عامل از حیوانات استفاده می‌کرد، باید بپرسیم که آیا شرطی‌سازی عامل نیز یادگیری در انسان‌ها و به ویژه در دانش‌پذیران کلاس قابل‌استفاده است یا خیر. در این نقطه به نظر می‌رسد که جواب به طرز واضحی «بله» است. نمونه‌های کلاسی بی‌شماری از پیامدهایی وجود دارد که رفتار دانش‌پذیران را به شیوه‌هایی تحت تاثیر قرار می‌دهد که مشابه با شرطی‌سازی عامل است، اگرچه این فرآیند قطعا برای تمام اَشکال یادگیری دانش‌پذیران جواب نمی‌دهد.

واسطه‌ی شرطی‌سازی عامل به هیچ پایه‌ی خاص، زمینه‌ی موضوعی یا سبک تدریسی محدود نمی‌شود، بلکه به طور ذاتی در هر کلاس قابل‌تصوری اتفاق می‌افتد. معلمان تنها افراد کنترل‌کننده تقویت نیستند. گاهی اوقات تقویت به واسطه‌ی خود فعالیت یا همکلاسیان کنترل می‌شود. نمونه‌های متعددی از شرطی‌سازی عامل اغلب در یک زمان اتفاق می‌افتد.

چون شرطی‌سازی عامل به‌شکلی گسترده روی می‌دهد، اثرات آن بر انگیزه کمی پیچیده است. شرطی‌سازی عامل می‌تواند انگیزه‌ی ذاتی را تا حدی بالا ببرد که تقویت برای فعالیت، خود فعالیت باشد. برای مثال، وقتی دانش‌پذیری کتابی را صرفاً برای لذت و سرگرمی می‌خواند، با خواندن خود تقویت می‌شود و می‌توانیم بگوییم که خواندنش «ذاتا انگیزه گرفته» است. با این حال، شرطی‌سازی عامل اغلب اوقات انگیزه‌ی ذاتی و بیرونی را همزمان تحریک می‌کند.

در هر نمونه، منطقی است فرض کنیم که دانش‌پذیر تا حدودی انگیزه‌ی ذاتی داشت، حتی وقتی پاداش خارج از دانش‌پذیر نیز به دست آمد. دلیل این امر آن بود که بخشی از آنچه رفتار آنها را تقویت می‌کرد، خود رفتار بود- چه مورد شکلک درآوردن، یک مایل دویدن، یا شرکت در بحث باشد. در عین حال، توجه داشته باشید که هر دانش‌پذیر احتمالا انگیزه‌ی بیرونی نیز داشت، به این معنی که بخش دیگری از تقویت، حاصل پیامدها یا تجربیات بود نه بخش ذاتی فعالیت یا خود رفتار. پسری که شکلک درمی‌آورد، نه تنها با لذت شکلک درآوردن، بلکه با قهقهه‌ی همکلاسی‌ها تقویت شد.

توجه داشته باشید که بخش بیرونی تقویت گاهی می‌تواند راحت‌‌تر از قسمت ذاتی که طبق تعریف، گاهی اوقات تنها ممکن است درون فرد تجربه شود و به صورت بیرونی نمایش داده نمی‌شود، مشاهده یا فهمیده شود.

 این واقعیت دومی ممکن است گاهی باعث بروز این تصور شود که شرطی‌سازی عامل در حقیقت فقط «رشوه دادن مستتر» است، و فقط تقویت خارجی بر رفتار دانش‌پذیران تاثیر می‌گذارد. درست است که تقویت خارجی گاهی ممکن است ماهیت یا قدرت تقویت داخلی (یا ذاتی) را تغییر دهد، اما اینطور نیست که بگوییم تقویت ذاتی را از بین می‌برد یا جایگزین می‌کند.

مفاهیم کلیدی در مورد شرطی‌سازی عامل: شرطی‌سازی عامل با چند ایده‌ی اضافی پیچیده‌تر اما واقع‌گرایانه‌‌تر شده است. این ایده‌ها می‌توانند گیج‌کننده باشند زیرا اسامی دارند که عادی به نظر می‌رسند اما در چارچوب نظریه‌ی عامل معانی خاصی دارند. از جمله مفاهیم مهم برای درک عبارتند از:

• انقراض

• تعمیم

• تمیز دادن

• برنامه‌ی تقویت

• نشانه‌ها

انقراض به ناپدید شدن رفتار عامل به دلیل عدم تقویت اشاره دارد. دانش‌پذیری که دیگر ستاره طلایی نمی‌گیرد یا برای خواندن فراوان کتاب‌های کتابخانه کسی از او تعریف نمی‌کند، مثلا ممکن است رفتار کتابخوانی را فرونشاند (یعنی کاهش دهد یا متوقف کند). دانش‌پذیری که برای لودگی در کلاس تقویت می‌شد، ممکن است وقتی که همکلاسی‌ها دیگر به مسخره‌بازی‌هایش توجهی نکنند، مسخره‌بازی را متوقف کند.

تعمیم به شرطی‌سازی تصادفی رفتارهای شبیه به عامل اصلی اشاره دارد. اگر دانش‌پذیری به خاطر خواندن کتاب‌های کتابخانه ستاره‌ی طلایی می‌گیرد، ممکن است ببینیم مطالب دیگر را نیز می‌خواند- روزنامه‌ها، مطالب کمدی، و غیره- حتی اگر فعالیت به‌طور مستقیم تقویت نشود. «گسترش» رفتار جدید به رفتارهای مشابه، تعمیم نامیده می‌شود. تعمیم بیشتر شبیه مفهوم انتقال است که در اوایل این فصل مورد بحث قرار گرفت، از این نظر که به گسترش یادگیری پیشین به موقعیت‌ها یا زمینه‎‎‌های جدید مربوط است. بااین‌حال، از منظر شرطی‌سازی عامل، آنچه گسترش یافته (یا «انتقال» یا تعمیم یافته)، رفتار است نه دانش و مهارت.

تمیز دادن به معنی یادگیری است، نه تعمیم ندادن. در شرطی‌سازی عامل، آنچه بیش از حد تعمیم داده نمی‌شود (یعنی آنچه که تمیز داده می‌شود)، رفتار عامل است. اگر من دانش‌پذیری هستم که به خاطر مشارکت در بحث‌ها از من تعریف شده است (تقویت شده)، باید یاد بگیرم تمیز دهم که چه زمانی باید مشارکت کلامی بکنم و چه زمانی مشارکت کلامی نکنم- مثل وقتی که همکلاسی‌ها یا معلم مشغول انجام وظایف دیگری هستند. یادگیری تمیز دادن معمولا از اثرات ترکیبی تقویت رفتار هدف و انقراض رفتارهای تعمیم داده شده ناشی می‌شود.

برای مثال در یک کلاس، معلم ممکن است دانش‌پذیری را به خاطر صحبت در طول بحث ستایش کند، اما او را به خاطر اظهارنظرهای بسیار مشابه خارج از نوبت نادیده بگیرد. در شرطی‌سازی عامل، برنامه‌ی تقویت به الگو یا فراوانی اشاره دارد که تقویت به واسطه‌ی آن با عامل مرتبط است.